Việc phát triển nhiệt đi??n than là nhu cầu tất yếu nhưng vấn đề đảm b??o môi trường mà trong đó, xử lý xỉ than đang là vấn đề cấp thiết.

Nan giải xử lý tro xỉ 

Tại hội thảo, các chuyên gia cho rằng, nhiệt đi??n than được đánh giá có giá thành đi??n thấp, chỉ sau thủy đi??n, bởi vốn đầu tư không quá cao và thời gian xây dựng nhanh. Tuy nhiên, bảo vệ môi trường lại là một thách thức do vấn đề trong xử lý khí thải và tro xỉ của các nhà máy nhiệt đi??n than. Việt Nam hiện có 21 nhà máy nhiệt đi??n than đang hoạt động, với tổng công suất lắp đặt hơn 14.000MW và với lượng nhiên liệu tiêu thụ khoảng 40 triệu tấn than/năm sẽ phát sinh lượng tro xỉ thải mỗi năm khoảng 15,8 triệu tấn. Chính vì thế, mối lo ngại lớn nhất hiện nay của Việt Nam chính là vấn đề xử lý tro xỉ, mặc dù với sự phát triển của công nghệ nhiệt đi??n than ngày càng tiến bộ, có thể xử lý tối đa các nguồn phát thải, từ các loại khí thải đến chất thải rắn. 

Theo TS Đào Danh Tùng, Viện Vật liệu xây dựng (Bộ Xây dựng), nếu các nhà máy nhiệt đi??n được đầu tư theo quy hoạch và lượng tro xỉ thải ra không được xử lý, đến năm 2018, lượng tro xỉ sẽ tăng lên 61 triệu tấn và đến năm 2030 sẽ là 422 triệu tấn, tạo ra những thách thức rất lớn cho môi trường. “Việt Nam sẽ phải sử dụng diện tích đất khổng lồ để làm bãi chứa xỉ than và nhiều áp lực môi trường khác, nguy cơ các nhà máy phải dừng sản xuất do không có đủ bãi chứa”, TS Đào Danh Tùng lo ngại. 

Đại diện Công ty Nhiệt đi??n Mông Dương cũng nêu thực tế, Nhà máy nhiệt đi??n Mông Dương 1 tại tỉnh Quảng Ninh có công suất 1.080MW, vận hành từ cuối năm 2015. Mỗi năm, nhà máy tiêu thụ 3 triệu tấn than và thải ra 1 triệu tấn tro xỉ. Theo thiết kế, bãi thải tro xỉ của nhà máy có dung tích 2,25 triệu m3, nhưng nay đã chứa 1,8 triệu m3. Đến khoảng tháng 4-2018, bãi chứa này sẽ đầy. Hiện doanh nghiệp đã thuê xe chở xỉ đi các nơi khác tiêu thụ, song tốn chi phí rất lớn; trong khi theo quy định, khoản tiền này chưa được tính vào giá đi??n. Như vậy, nếu không được cấp phép bãi thải xỉ mới, dự án Nhiệt đi??n Mông Dương 1 có tổng mức đầu tư hơn 33.600 tỷ đồng sẽ phải đóng cửa sau khoảng 8 tháng nữa.

Ông Lê Hồng Tịnh, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học - Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, cho biết ở các nước có nhà máy nhiệt đi??n, tro xỉ được coi như nguồn tài nguyên quý và được sử dụng triệt để. Tuy nhiên, ở Việt Nam, nhiều văn bản liên quan khi ban hành không được nghiên cứu kỹ nên gây khó khăn cho quá trình hoạt động của doanh nghiệp, vừa lãng phí tài nguyên vừa gây ô nhiễm môi trường. Đồng tình với ý kiến này, ông Trần Văn Lượng, Cục trưởng Cục An toàn môi trường công nghiệp (Bộ Công thương) cũng nhìn nhận, hiện nay việc xử lý tro xỉ đang vướng những quy định của Nghị định 38/2015 của Chính phủ. Cụ thể, nhiều doanh nghiệp sản xuất xi măng, gạch không nung và cơ sở sản xuất vật liệu xây dựng khác có khả năng sử dụng tro xỉ làm nguyên liệu nhưng lại không đủ đi??u kiện tiếp nhận tro xỉ theo quy định tại Nghị định số 38/2015. Theo ông Lượng, những khó khăn hiện nay trong công tác quản lý tro xỉ là phải nằm trong quy chuẩn. Trong khi quy chuẩn hiện nay chưa rõ ràng nên gây nhiều khó khăn cho các nhà máy nhiệt đi??n than. “Vấn đề xử lý, tiêu thụ tro xỉ tại các nhà máy nhiệt đi??n than sẽ được giải quyết sớm nếu các cơ quan chức năng sớm ban hành các quy chuẩn kỹ thuật về tro xỉ làm vật liệu xây dựng và sử dụng trong công trình xây dựng, cũng như những chính sách đặc thù về quản lý tro xỉ”, ông Lượng cho hay.

Ưu tiên bài toán môi trường 

Liên quan đến việc phát triển nhiệt đi??n than đối với Việt Nam, ông Lê Hồng Tịnh khẳng định, việc phát triển nhiệt đi??n than đối với Việt Nam là vấn đề thực tiễn để đáp ứng tăng trưởng kinh tế ở mức 7% trong thời gian tới. “Các nguồn đi??n của Việt Nam đã được tính toán kỹ lưỡng. Nguồn thủy đi??n nhỏ khó phát triển thêm, trong khi chủ trương không làm đi??n hạt nhân nên Việt Nam vẫn phải làm nhiệt đi??n than vì không có con đường nào khác để đáp ứng nhu cầu đi??n ngày càng cao. Chính vì thế, cần làm sao để người dân hiểu đúng, hiểu đủ; từ đó ủng hộ chủ trương phát triển nguồn đi??n than”, ông Tịnh nhấn mạnh.
 
PGS - TS Trương Duy Nghĩa, Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật nhiệt Việt Nam, cho rằng theo xu hướng chung, các nước đều dùng nhiệt đi??n than để đáp ứng nhu cầu đi??n năng trong phát triển kinh tế sau khi đã khai thác triệt để các nguồn thủy đi??n. Cụ thể, Trung Quốc có tỷ lệ nhiệt đi??n than rất cao (79% so với mức trung bình toàn thế giới 41,2%). Riêng sản lượng đi??n từ nhiệt đi??n than của Trung Quốc đã lên tới 4.600 tỷ kWh (lớn hơn tổng sản lượng đi??n của nước Mỹ). Một số nước khác có tỷ lệ nhiệt đi??n than cũng rất lớn là Mông Cổ (95,1%), Ba Lan (86,7%), Australia (68,%), Ấn Độ (67,8%), Israel (59%), Đức (45%), Hàn Quốc 43,2%... “Việt Nam đang trong thời kỳ phát triển mạnh về kinh tế, do đó nhu cầu đi??n năng rất cao. Trên thế giới, đi??n năng do nhiệt đi??n than vẫn là chủ đạo. Khi đất nước trở nên giàu có s?? ti??n đến phát triển các dạng năng lượng khác như đi??n tái tạo và hạn chế dần nhiệt đi??n than”, ông Nghĩa nói. TS Trần Văn Lượng cũng cho rằng, trong khi việc phát triển đi??n hạt nhân tạm dừng thì các loại năng lượng tái tạo khác (điện gió, đi??n mặt trời, đi??n sinh khối) có chi phí đầu tư lớn và phụ thuộc nhiều vào đi??u kiện tự nhiên (số giờ vận hành thấp trung bình 1.800 - 2.000 giờ/năm), chiếm dụng diện tích lớn (trung bình 1MW đi??n Mặt trời chiếm mất 1,2 - 1,5ha)… Do vậy, để đảm bảo an ninh năng lượng, đáp ứng nhu cầu cấp đi??n ổn định phục vụ sản xuất và tiêu dùng, việc phát triển nhiệt đi??n than cần được quan tâm đúng mức.

Tại hội thảo, các chuyên gia cũng d??n chứng, hiện Nhật Bản đã tái sử dụng đến 95% tro xỉ của các nhà máy nhiệt đi??n để san lấp mặt bằng, làm vật liệu xây dựng, phụ gia xi măng... Chính vì thế, trong bối cảnh Việt Nam xác định nhiệt đi??n than vẫn chiếm tỷ trọng lớn thì bài toán môi trường cần được ưu tiên để cân bằng giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. Ngoài ra, các chuyên gia cũng đề nghị phát triển nhiệt đi??n than cần phải đi kèm với việc lựa chọn công nghệ có hiệu suất cao để giảm thiểu tiêu thụ năng lượng, giảm phát thải, đáp ứng quy định của các tổ chức quốc tế và thể chế tài chính quốc tế… từ đó các dự án nhiệt đi??n của Việt Nam có đi??u kiện huy động nguồn vốn dễ dàng hơn.